رنگ کردن سنگ عقیق به روشهای شیمیایی
معمولا عقیقهای را که دارای رنگ یکدست نیستند و یا عقیقهای خاکستر و سفید را که ارزش کمتری دارند برای رنگ کردن انتخاب میکنند.تکنیکهای رنگ کردن از زمانهای بسیار گذشته و با مواد ارگانیک نظیر دارچین ، قهوه و … انجام میشده اما امروزه بوسیله اسیدها و ترکیبات شیمیایی این کار صورت میگیرد.گویا تکنیکهای رنگ آمیزی عقیق مربوط به آلمانیها از سال ۱۵۴۸ به صورت مکتوب وجود دارد و در معادن عقیق آلمان واقع در منطقه ایدار – ابراشتاین (Idar-Oberstein) از قرن شانزدهم میلادی عمل رنگ آمیزی عقیقها انجام میگرفته که پس از اتمام ذخایر عقیق در معادن آلمان ،افراد شاغل مرتبط با استخراج سنگ عقیق در آن کشور که به برزیل مهاجرت کرده بودند ، عقیقهای برزیلی را در سالهای ۱۸۳۰ تا ۱۸۶۰ برای رنگ آمیزی به آلمان ارسال میکردند.(مرجع : جهان جواهرات تالیف استاد داریوش ادیب)
در کشور ما تکنیکهای رنگ آمیزی عقیق از قبل وجود داشته است و در برخی از انگشترهای قدیمی عقیق ارزان قیمت این پدیده به وضوح دیده میشود . در ایران عمل رنگ آمیزی عقیق بیشتر براساس روشهای سنتی و با مواد ارگانیک انجام میگیرد و قدمت رنگ آمیزی عقیق در ایران گمان نمیرود که عمری بیشتر از ۱۰۰ سال داشته باشد.
بر اساس گفته ها، امروزه در تهران و شهرهای بزرگ زیارتی نظیر مشهد و قم و… عقیقهای استخراج شده از معادن خراسان جنوبی و پاکستان را با شیوه های نوین رنگ آمیزی کرده و پس از ساخته و پرداخته کردن ،با قیمتهای نازل در بازار به صورت کلی و بارخانه عرضه مینمایند. این کار در صورتی که فروشنده به رنگی بودن نگین اشاره بکند مشکلی ندارد اما زمانیکه عقیقهای بی کیفیت رنگ شده به جای عقیقهای مرغوب فروخته میشود شکل قضیه تغییر میکند و اعتماد مشتری از بازار سلب میشود.گرچه برخی فروشندگان نیز به دلیل آگاهی کم و تجربه کم ندانسته و غیر عمد ممکن است با تشخیص اشتباه به فروش عقیق رنگ شده به جای عقیق مرغوب اقدام نمایند. در اینجا مختصر و کوتاه به تکنیکهای رنگ آمیزی اشاره میشود:
اخطار : روشهای معرفی شده در زیر همگی خلاصه وار بود و فاقد نکات تکنیکی و مباحث ایمنی است
لذا تقاضامندم که از امتحان این روشها در محیطهای غیر فنی و بدون امکانات قوی ایمنی جدا خودداری فرمایید
برای رنگ کردن عقیق ابتدا آنرا با شیوه های شیمیایی آماده سازی میکنند بدین صورت که سطح عقیق را با محلولهای چرب زدا مانند جوش شیرین در آب پاک میکنند و در مرحله بعد با غوطه ور کردن عقیق به مدت یک تا دو روز (بسته به ضخامت) در یک محلول بهینه ساز اسیدی مانند اسید نیتریک غلیظ ذرات اضافی را از سنگ حذف مینمایند.برای اینکار دمای عقیق غوطه ور در اسید نیتریک را به آرامی تا دمای جوش بالا میبرند و پس از مدت لازم محلول اسیدی را به ملایمت خنک کرده و عقیق را از داخل آن خارج میسازند و پس از چند مرحله شتستشو با آب سرد عقیق را آماده پذیرش رنگ می نمایند.
در مرحله بعد برای قرمز کردن رنگ عقیق ، به مقدار لازم (۲۵۰ گرم) براده آهن را در اسید نیتریک غلیظ و گرم (یک کیلوگرم) حل مینمایند و در جای خنک میگذارند تا سرد شده و بخارات سمی و خورنده محلول ساکن شود.سپس سنگهای عقیق را با ضخامت حداکثر ۵ میلیمتر به مدت ۳ تا ۴ هفته در این محلول نگهداری میکنند.پس از مدت مذکور عقیق را از محلول خارج کرده و شستشو و خشک می نمایند و پس از این کار عقیق را در درجه حرارتی معادل اجاق گاز طبخ غذا در محلول اسید نیتریک دوباره غوطه ور می نمایند و این مراحل را چند بار تکرار میکنند تا درون منافذ سنگ اکسید آهن تشکیل شده و رنگ سرخ پدیدار شود.
برای استحصال رنگ سبز زمردی باید در ساختار سنگ اکسید کروم ایجاد کرد.برای اینکار از دو محلول اسید کرومیک و کربنات آمونیم استفاده میشود.برای ایجاد رنگ سبز چمنی بایستی در ساختار سنگ اکسید نیکل ایجاد کرد که این کار با حل کردن نیکل در اسید نیتریک و ایجاد محلول اسیدی نیترات نیکل و نفوذ دادن آن در سنگ عقیق امکان پذیر است.معمولا برای رنگ آمیزی شیمیایی ، عقیقهای شجر گزینه های مناسبی میباشند چرا که این نوع عقیقها دارای خلل و فرجهای میکروسکوپی فراروانی میباشند و علاوه بر آن شجرها و نقوش داخل سنگ کمک فراوانی برای جلب توجه مشتریان ساده لوح میباشد.
برای تولید عقیق سیاه و اونیکس از محلول شکر در آب داغ به همراه کمی عسل و همچنین از اسید سولفوریک غلیظ استفاده میشود در این روش ساختار شیمیایی قند موجود در محلول غلیظ عسل و شکر در آب که در سنگ نفوذ کرده بوسیله اسید تخریب شده و کربن آزاد ایجاد میشود و این کربن آزاد شده در سنگ عقیق باعث تیرگی و سیاه شدن رنگ آن میشود.برای سیاه کردن عقیق گاهی از اوقات از محلول نیترات کبالت نیز استفاده میشود.
برای ایجاد رنگ زرد از محلول کلرید جیوه به همراه یدید پتاسیم استفاده میشود و در روش دیگر از محلول دی کرومات پتاسیم برای ایجاد رنگهای زرد تا زرد مایل به پرتقالی در عقیق استفاده میشود و در انتها برای ایجاد رنگ آبی از ماده فوق العاده سمی فروسیانید پتاسیم بهره گیری میشود.
اخطار : روشهای معرفی شده در بالا همگی خلاصه وار بود و فاقد نکات تکنیکی و مباحث ایمنی است
لذا تقاضامندم که از امتحان این روشها در محیطهای غیر فنی و بدون امکانات قوی ایمنی جدا خودداری فرمایید
*